آیا چاقی ارثی است؟ تاثیر ژنتیک بر چاقی چقدر است؟

بر خلاف تصور عامه، چاقی ارثی آنقدر ها هم واقعیت ندارد. طبق تحقیقات دانشکده سلامت دانشگاه هاروارد، عوامل ژنتیکی مرتبط با چاقی نقش بسیار کمی در ابتلا به آن دارند. با این حال، مرکز کنترل بیماری ها اعلام کرد که می توان از تنوع تاثیر عوامل محیطی بر وزن افراد به این نتیجه رسید که ژنتیک می تواند بر چاق تر شدن افراد تاثیر بگذارد. با این وجود در برخی موارد افرادی که ژن چاقی ارثی را دارند، لاغر بوده و اضافه وزنی ندارند و برعکس افرادی که ژن چاقی ارثی ندارند دچار اضافه وزن هستند؛ زیرا علاوه بر ژنتیک، روش زندگی افراد نیز تاثیر فراوانی بر چاقی و اضافه وزن آنها دارد. حتی با وجود ژن چاقی، افراد چاق می توانند با تغییر رویه زندگی و حمایت خانواده و دوستان به آهستگی وزن کم کنند. در صورت عدم کاهش وزن، تغییر رویه زندگی همچنان می تواند سلامت فرد را بهبود بخشد. اگر فرد با تغییر رژیم غذایی و ورزش هم نتوانست وزن کم کند می تواند جراحی اسلیو معده را که نوعی  جراحی لاغری است، انجام دهد.

چاقی مفرط چیست؟

چاقی تعاریف متعددی دارد اما به طور کلی چاقی و اضافه وزن از وزن ایده آل به مراتب بالاتر می باشد. چاقی مفرط حالت حادی از اضافه وزن است که فرد میزان فراوانی چربی انباشته شده در بدن دارد. البته مقدار مشخصی چربی برای ذخیره انرژی، عایق سرما و پوششی در برابر ضربه ضروری است.

قد و وزن هر شخص نشان دهنده توده چربی های انباشته در بدن وی است. شاخص توده بدنی (BMI) هر شخص را می توان با تقسیم وزن (کیلوگرم) به قد (متر) وی محاسبه کرد. بزرگسالانی که شاخص توده بدنی آنها  بین ۲۵ تا ۲۹.۹ باشد دارای اضافه وزن، و اگر بالاتر از ۳۰ باشد چاق محسوب می شوند. افرادی که BMI آنها بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ باشد، وزن طبیعی دارند. در صورتی که BMI بیش از ۴۰ باشد، فرد به چاقی مفرط مبتلاست.

ژن افراد چگونه بر چاقی اثر می گذارند؟

ژن های انسان دستورالعمل هایی برای پاسخ به تغییرات محیطی به بدن وی می دهند. مطالعاتی مربوط به شباهت ها و تفاوت ها که روی اعضای خانواده، دوقلو ها و کودکانی که به سرپرستی قبول شده اند، انجام شد، نشان می دهند که تفاوت بسیار زیاد وزن افراد با یکدیگر ناشی از عوامل ژنتیکی است.  همچنین مطالعات دیگری برای مقایسه افراد چاق و لاغر در داشتن ژن چاقی و تاثیر آن بر رفتار (مانند تمایل به پرخوری و یا عدم تحرک) و متابولیسم (مانند توانایی اندک بدن برای سوزاندن چربی های غذایی و یا تمایل شدید بدن برای ذخیره چربی ها) آنها انجام شد. این مطالعات ثابت کرد که تنوع در چند ژن مرتبط با چاقی، می تواند با افزایش احساس گرسنگی و جذب غذا موجب اضافه وزن شود.

به ارث رسیدن یک الگوی چاقی در خانواده به ندرت می تواند ناشی از یک ژنتیک خاص باشد (چاقی مونوژنیک). با این حال اکثر چاقی ها نتیجه تعاملات پیچیده ی ژن ها و عوامل محیطی هستند (چاقی ناشی از چند عامل) که اغلب بیماران متوجه آن نمی شوند.

آیا امکان دارد که چاقی ارثی باشد؟

پزشکان معمولا پیشینه سلامت خانوادگی را از بیماران خود جمع آوری می کنند تا بتوانند افرادی را که در خطر  بیماری های مرتبط با چاقی مانند دیابت، بیماری های قلبی عروقی و برخی انواع سرطان هستند، را شناسایی کنند. پیشینه ی سلامت خانوادگی، تاثیر ژن های موروثی و عوامل محیطی را در بین اعضای خانواده ها نشان می دهد. خانواده ها نمی توانند ژنتیک خانوادگی خود را تغییر دهند اما می توانند عادات صحیح غذایی و فعالیت های فیزیکی بیشتر را در محیط خانواده جا بیاندازند.

این تغییرات می توانند سلامت اعضای خانواده و پیشینه سلامت خانوادگی نسل آینده را بهبود بخشند.

چرا وراثت نمی تواند سرنوشت انسان را تعیین کند؟

احتمال اینکه علت گسترش روز افزون چاقی در دنیا تغییرات ژنتیکی باشد، بسیار کم است. به همین دلیل ژن ها مانع تکرار تنوع ژنی در طول یک نسل شده و ژنتیک اغلب برای چند نسل ثابت باقی می ماند. ایجاد جهش ها و چند شکلی های (پلی مورفیسم) جدید سال های سال طول می کشد. پس در صورتی که ژن ها مانند گذشته دست نخورده و بدون تغییر باقی بمانند، چه چیزی طی ۴۰ سال گذشته توانسته آمار چاقی را تا این اندازه افزایش دهد؟ پاسخ مشخص است: محیط.

شرایط فیزیکی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی محیط اطراف انسان می تواند بر میزان غذا و فعالیت های فرد اثر بگذارد. تغییرات محیطی که پرخوری را برای افراد آسان تر، و انجام فعالیت های فیزیکی را دشوار تر کرده است، در افزایش اخیر چاقی و اضافه وزن نقش کلیدی ایفا می کند.

تحقیق بر روی تعاملات محیط با ژن های مربوط به چاقی، هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. شواهد نشان می دهند که ژنتیک نمی تواند سرنوشت انسان ها را مشخص کند. بسیاری از افرادی که ژن های چاقی ارثی را دارند، دچار اضافه وزن نمی شوند. در عوض داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش کافی می تواند احتمال چاقی ارثی را خنثی کنند.

به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۸ اندرسون و همکارانش ثابت کردند که فعالیت های فیزیکی تاثیر ژن چاقی (نوعی پروتئین FTO) را خنثی می کنند. طی این مطالعه مشخص شد افراد بی تحرکی که ژن چاقی دارند، از افراد بی تحرکی که ژن را ندارند، BMI بیشتری دارند. اما BMI افرادی که دارای ژن چاقی بودند و ورزش می کردند، مانند افرادی بود که فاقد این ژن بودند.

به طور کلی از این مطالعه نتیجه گرفتند که افرادی که دارای ژن چاقی هستند ۲۳ درصد بیشتر از افرادی که فاقد این ژن هستند، مستعد چاقی و اضافه وزن می باشند. اما ورزش و فعالیت فیزیکی این احتمال را کاهش می دهد. اشخاصی که دارای ژن چاقی بودند اما ورزش می کردند، ۳۰ درصد کمتر از  افرادی که دارای این ژن بودند اما تحرکی نداشتند، مستعد چاقی بودند.

اکثر مردم ممکن است بر اساس پیشینه خانوادگی یا ویژگی های نژادی خود ژن چاقی را داشته باشند. به طور کلی، امروزه چاقی و اضافه وزن ناشی از تغییرات رژیم غذایی و رویه زندگی یا عوامل محیطی دیگر می باشد. برخی از این تغییرات عبارتند از:

• آماده بودن غذا در تمام ساعات روز و مکان هایی که در گذشته مواد غذایی نمی فروختند مانند پمپ بنزین ها و تمام مکان هایی که امروزه دارای بوفه هستند.
• کاهش قابل توجه فعالیت های فیزیکی در طول کارهای درون و بیرون منزل و اوقات فراغت، که عامل اصلی چاقی کودکان می باشد.
• افزایش زمان تماشای تلویزیون، استفاده از کامپیوتر و انجام کارهایی که نیاز به تحرک ندارند.
• ورود غذاهای فرآوری شده، فست فود ها و نوشیدنی های پر شکر در کنار تبلیغات این مواد که در همه جا حضور دارند و افراد را تشویق به مصرف آنها می کنند.